Patronat Narodowy
Kazimierz Sosnkowski, herbu Godziemba, pseudonimy: "Baca", "Godziemba", "Józef", "Józef Godziemba", "Ryszard", "Szef" (ur. 19 listopada 1885 w Warszawie, zm. 11 października 1969 w Arundel, w Kanadzie) – założyciel Związku Walki Czynnej, szef sztabu I Brygady Legionów, generał broni Wojska Polskiego, minister spraw wojskowych, następca Prezydenta RP, minister w rządzie na emigracji, komendant główny Związku Walki Zbrojnej, Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych.
Absolwent wydziału architektury Politechniki Lwowskiej (wyznaczonego na jesień 1914 r. ostatecznego egzaminu nie zdążył złożyć z powodu wybuchu wojny). Generał broni Wojska Polskiego (od roku 1936). Od 1904 członek Polskiej Partii Socjalistycznej następnie również Organizacji Bojowej PPS. Komendant Organizacji Bojowej PPS okręgu warszawskiego. Kierował nią podczas tzw. krwawej środy 15 sierpnia 1906 r., kiedy to ataki "bojowców" na posterunki rosyjskiej policji spowodowały ich panikę i wycofanie Rosjan z Warszawy na kilka dni. Było to pierwsze od czasów powstania styczniowego tak duże starcie zbrojne z zaborcą. Zdekonspirowany i ścigany musiał opuścić Warszawę. Następnie został komendantem Organizacji Bojowej PPS okręgu radomskiego i zagłębiowskiego. W tym okresie był jednym z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego.
W roku 1908 wszedł do Rady Głównej Związku Walki Czynnej, w 1910 był współzałożycielem Związku Strzeleckiego. Mianowany zastępcą komendanta głównego ZS i szefem sztabu (jednocześnie).
W czasie I wojny światowej służył w Legionach Polskich, początkowo jako zastępca dowódcy 1 pułku piechoty (Józefa Piłsudskiego), potem I Brygady. Jednocześnie pełnił funkcję szefa sztabu. Odznaczył się w szeregu walk. Kilkakrotnie z powodzeniem zastępował w dowodzeniu brygadą nieobecnego Piłsudskiego. Po ustąpieniu Józefa Piłsudskiego ze stanowiska dowódcy I Brygady i z Legionów dnia 26 września 1916 roku objął komendę I Brygady.
Po tzw. kryzysie przysięgowym został 22 lipca 1917 roku aresztowany razem z Piłsudskim, a we wrześniu 1918 osadzony z nim wspólnie w twierdzy w Magdeburgu, gdzie przebywali do 8 listopada 1918.
Po zwolnieniu z Magdeburga przybył wraz z Piłsudskim 10 listopada 1918 roku do Warszawy, gdzie objął funkcję dowódcy Okręgu Warszawa. W marcu 1919 roku objął stanowisko wiceministra spraw wojskowych. Kilka lat przed wybuchem wojny zostaje prezesem klubu sportowego Polonia Warszawa
W wojnie polsko-bolszewickiej wystąpił w charakterze "strażaka" na zagrożonym odcinku frontu (północ) – jako dowódca Armii Rezerwowej. Dowodził z powodzeniem, aczkolwiek ogólna sytuacja nie pozwoliła Wodzowi Naczelnemu powodzenia tego wykorzystać. Stąd w opinii części korpusu oficerskiego II Rzeczypospolitej przeprowadzona przez gen. Sosnkowskiego operacja nie była oceniana pozytywnie (por. np. Stefan Rowecki, Wspomnienia i notatki autobiograficzne, Warszawa 1988). Następnie odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie całości tyłów. Zdołał przywrócić porządek na zdezorganizowanym zapleczu frontu, stosując zdecydowane, nierzadko drakońskie metody. Projektodawca szeregu aktów prawnych czasu wojny. Odpowiedzialny za całość gospodarki wojennej państwa. Zainicjował i przeprowadził budowę portu przeładunkowego w Gdyni, co wiązało się z blokowaniem dostaw do Polski w krytycznym momencie bitwy warszawskiej, nabytego za granicą sprzętu wojennego Wojska Polskiego przez władze Wolnego Miasta Gdańska. Jednocześnie sprawował w sierpniu 1920 roku faktyczne dowództwo obrony Warszawy. Jeden z pierwszych odznaczonych Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari II kl.
W okresie od września 1921 do 17 lutego 1924 wielokrotny minister spraw wojskowych. Główny negocjator wojskowej umowy polsko-francuskiej z 1921 r. Położył duże zasługi w dziedzinie organizacji i modernizacji Wojska Polskiego w latach 1920-1924 (wbrew tzw. powszechnej opinii w latach 1925-1926 proces unowocześniania wojska uległ zahamowaniu). W opinii wystawionej przez marszałka Piłsudskiego w 1922 polskim generałom (przeznaczonej do wyłącznej wiadomości Prezydenta RP) jako jedyny obok gen. Edwarda Rydza-Śmigłego został uznany za zdatnego do pełnienia funkcji Naczelnego Wodza na wypadek wojny.
Po odwołaniu ze stanowiska ministra pełnił szereg funkcji dyplomatycznych. W 1925 mianowany przedstawicielem Polski przy Lidze Narodów na konferencję rozbrojeniową w Genewie, gdzie zainicjował uchwalenie konwencji o zakazie użycia broni bakteriologicznej oraz w sprawie produkcji i handlu bronią.
14 kwietnia 1925 Prezydent RP mianował go dowódcą Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. [1] Nie został wtajemniczony przez marszałka Piłsudskiego w plan dokonania przewrotu. Motywy tej decyzji Marszałka nie są do tej pory znane. Rozbieżnie są także wyjaśniane motywy, które pchnęły gen. Sosnkowskiego do podjętej wtedy próby samobójczej.
Po wyleczeniu wrócił do służby w 1927 r. Wbrew powszechnie wyrażanym opiniom nigdy nie stracił zaufania Marszałka, chociaż osobiste stosunki między nimi uległy rozluźnieniu. Mimo tego, to zapewne właśnie jego widział Piłsudski jako swego następcę. W latach trzydziestych zastępował Marszałka podczas jego zagranicznych urlopów. Po powołaniu w 1927 roku Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych mianowany inspektorem Armii Podole, od 1928 także Armii Polesie. Jednocześnie nadal aktywny w służbie dyplomatycznej. Po śmierci marszałka Piłsudskiego wyraźnie odsuwany na boczny tor życia politycznego i wojskowego. Pełnił funkcję protektora Ligi Morskiej i Kolonialnej. W wojsku przewodniczył Komisji ds. Uzbrojenia i Sprzętu. Cieszył się opinią wybitnego organizatora i polityka, lecz mało doświadczonego dowódcy liniowego.
W łonie obozu sanacyjnego był rzecznikiem dialogu z opozycją. Kilkakrotnie proponował powołanie rządu opartego na szerszej podstawie politycznej (aczkolwiek powołanego w ramach obozu piłsudczyków), zgłaszając gotowość objęcia funkcji premiera. Inicjatywa ta, która dawała szanse na uzyskanie szerszego poparcia dla sanacji została odrzucona, głównie z przyczyn ambicjonalnych, przez marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego i prezydenta Ignacego Mościckiego.
Odsunięty od przygotowań wojennych, do 10 września 1939 roku pozostawał bez przydziału wojennego. 10 września otrzymał propozycję objęcia stanowiska wicepremiera odpowiedzialnego za całokształt gospodarki wojennej. Propozycję odrzucił jako spóźnioną i bezcelową. Tego dnia wyznaczony generałem do zleceń Naczelnego Wodza. Zwolennik odwrotu na południe. Proponował utworzenie grupy armii w składzie Armii Warszawa, Poznań, Pomorze i Łódź celem maksymalnie długiego związania sił niemieckich w rejonie Warszawy i Kutna.
Propozycja została odrzucona przez Naczelnego Wodza, prawdopodobnie ze względów ambicjonalnych (jedynym kandydatem na to stanowisko był Sosnkowski, zaś wyznaczenie go na nie mogłoby sugerować, że marszałek przekazał mu naczelne dowództwo). W rezultacie działania w tym rejonie nie były skoordynowane, co przyczyniło się do klęski nad Bzurą.
10 września 1939 o godz. 22.30 w rozmowie telegraficznej (juzowej) z płk. dypl. Tadeuszem Klimeckim poinformowany został o decyzji Naczelnego Wodza o mianowaniu go dowódcą Grupy Armii południowych (Frontu Południowego). Naczelny Wódz podporządkował mu Armię "Małopolska", Armię "Kraków", Dowództwo OK Nr VI oraz wszystkie oddziały wojskowe improwizowane w Małopolsce wschodniej, a także wszystkie oddziały wojskowe przybywające transportami kolejowymi do Lwowa (między innymi Grupa Grodzieńska i 35 DP (rez.)). Wobec niemożności nawiązania kontaktu z innymi związkami operacyjnymi musiał się ograniczyć do dowodzenia Armią Karpaty, znajdującą się de facto w okrążeniu, do której dotarł drogą lotniczą (samolotem łącznikowym RWD-8). Znajdując się w rozpaczliwym położeniu operacyjnym nie stracił głowy, dowodząc energicznie i przytomnie.
Kilkakrotnie przełamał niemieckie okrążenia, kierując się w stronę Lwowa. Stoczył szereg zwycięskich walk, które wszakże doprowadziły w ostateczności do całkowitego wyczerpania możliwości działania operacyjnego. 22 września 1939 roku w trakcie przebijania się do Lwowa odcięty od resztek swoich jednostek w rejonie Brzuchowic. W cywilnym przebraniu przedostał się przez tereny zajęte przez Armię Czerwoną na Węgry, po czym trafił do Francji.
Przewidywany przez prezydenta Mościckiego na swego następcę, nie został nim ostatecznie z uwagi na okoliczność, że podejmując decyzję prezydent nie miał wiadomości, czy Sosnkowski żyje i gdzie się znajduje. Wyznaczony następcą przez prezydenta Raczkiewicza, wbrew stanowisku gen. Sikorskiego. Wszedł w skład rządu jako minister bez teki. Jednocześnie 8 listopada 1939 r. mianowany przewodniczącym Komitetu Ministrów do Spraw Kraju.
Pierwszy komendant główny Związku Walki Zbrojnej, autor zarysu struktur organizacyjnych. Dostrzegał – wbrew Sikorskiemu – konieczność przeniesienia Komendy Głównej ZWZ w Kraju dla usprawnienia kierowania organizacją, co nastąpiło ostatecznie 30 czerwca 1940 r. na mocy rozkazu Naczelnego Wodza. Współprzewodniczący komitetu polsko-czechosłowackiego, w ramach którego planowano przyszłą federację polsko-czechosłowacką.
Po układzie Sikorski-Majski ustąpił z rządu na znak protestu przeciwko nieuregulowaniu w nim kwestii wschodnich granic Polski (1941). Do 8 lipca 1943 roku nie pełnił poważniejszych funkcji. W okresie tym przygotował pracę "Cieniom Września" poświęconą swojej działalności we wrześniu 1939 roku. Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie lotniczej w Gibraltarze, 8 lipca 1943 mianowany Naczelnym Wodzem. Przeciwny wywołaniu powstania warszawskiego, odsuwany konsekwentnie na boczny tor przez premiera Stanisława Mikołajczyka, nie zdołał zapobiec jego wybuchowi. Zabiegał z niewielkim skutkiem o pomoc aliancką dla powstania. Nie mogąc uzyskać jej oficjalnie zarzucił zachodnim aliantom złamanie umów sojuszniczych. 30 września 1944 pod naciskiem Winstona Churchilla zdymisjonowany ze stanowiska Naczelnego Wodza.
Po wojnie zamieszkał w Kanadzie. Oficjalny następca prezydenta Augusta Zaleskiego (poprzednio został pominięty). Cieszył się znacznym autorytetem w środowiskach emigracyjnych. Występował w latach 1952-1954 jako mediator miedzy zwolennikami A.Zaleskiego a środowiskami uznającymi władzę Rady Trzech, doprowadzając do podpisania w 1954 roku w Londynie Aktu Zjednoczenia Narodowego.
Zmarł w Kanadzie, pochowany w Paryżu. W 1992 roku urnę z jego prochami sprowadzono do Warszawy, gdzie pozostaje obecnie (w podziemiach archikatedry św. Jana).
Był odznaczony m.in. Orderem Orła Białego (pośmiertnie, 1995)
9 grudnia 2005 r. powstała uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie uczczenia pamięci gen. Kazimierza Sosnkowskiego w 120. rocznicę urodzin.
W międzywojniu K.Sosnkowski dał się poznać jako miłośnik piłki nożnej. W latach 1928-1939 był prezesem klubu Polonia Warszawa. W 1925 r. zaś wsparł finansowo budowę krytej trybuny na stadionie Klubu Sportowego Dyskobolia w Grodzisku Wielkopolskim.
Dzisiejszy stadion Polonii Warszawa przy ulicy Konwiktorskiej 6 w Warszawie nosi imię generała Kazimierza Sosnkowskiego.
