Patronat Narodowy
Papież, Pius XI, Achilles Ratii, był nuncjuszem apostolskim w odrodzonej po zaborach Polsce. Swoją posługę na polskiej ziemi rozpoczął od pielgrzymki na Jasną Górę 15 sierpnia 1918 roku. W 1920 roku osobiście doświadczył w Warszawie zagrożenia ze strony Armii Czerwonej. Widział to niezwykłe zwycięstwo, jedyną właściwie zwycięską kampanię od czasów Odsieczy Wiedeńskiej w 1683 roku o ciężarze nie mniej brzemiennym dla Europy niż tamta odsiecz. Papież Pius XI doskonale wiedział, że "Cud nad Wisłą", to opatrznościowe ocalenie Polski i Europy, zawdzięczamy nie tylko krwi żołnierzy, ale także błagalnym modlitwom leżących krzyżem rzesz pielgrzymów na Jasnej Górze. Kiedy nuncjusz A. Ratti wracał po zakończeniu misji w Polsce do Rzymu, biskupi polscy w dowód wdzięczności za życzliwość i umiłowanie Polski wręczyli mu kopię Cudownego Obrazu Jasnogórskiego. Zostawszy papieżem, Pius XI powiedział o tym obrazie do swego sekretarza Angelo Roncallego, późniejszego Jana XXIII: "To najmilszy dar złożony mi przez Episkopat Polski". Tenże obraz Pius XI umieścił w kaplicy papieskiej rezydencji letniej w Castel Gandolfo, a przy nim znalazły się dwa obrazy historyczne, namalowane przez lwowskiego artystę Jana Rosena, przedstawiające obronę Jasnej Góry przed Szwedami oraz "Cud nad Wisłą".
właściwie Achille Ratti (ur. 31 maja 1857, zm. 10 lutego 1939). Urodził się w Desio koło Mediolanu jako syn fabrykanta przędzalni jedwabiu Francesca i Teresy z domu Galli. Początkowo uczył się w szkołach kościelnych. Po zdaniu matury w gimnazjum państwowym w Mediolanie wstąpił do seminarium duchownego. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 grudnia 1879. Kontynuował studia w Rzymie (prawo kanoniczne na Uniwersytecie Gregoriańskim, teologię na dominikańskim uniwersytecie Sapienza oraz filozofię w Akademii św. Tomasza - uzyskując trzy doktoraty). W 1882 wrócił do Mediolanu i pracował 3 miesiące w duszpasterstwie. Przez kilka lat był w tamtejszym seminarium profesorem dogmatyki i homiletyki. Od 5 listopada 1888 pracował w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie (zajmował się tam m.in. konserwatorstwem, muzealnictwem, zabezpieczaniem starodruków oraz zdobył gruntowną wiedzę historyczną). Odbył badania naukowe w wielu ośrodkach europejskich (m.in w Berlinie, Wiedniu, Oxfordzie, Paryżu, Monachium i Rydze. W 1907 został kierownikiem Biblioteki Ambrozjańskiej.
W kwietniu 1918 został mianowany przez papieża Benedykta XV wizytatorem apostolskim w Polsce. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został nuncjuszem apostolskim. Podczas bitwy warszawskiej 1920 r. pozostał w Warszawie jako jeden z dwóch (obok przedstawiciela Turcji) przedstawicieli dyplomatycznych obcego państwa.
Benedykt XV wyniósł go do godności tytularnego arcybiskupa Naupactus, konsekracji dokonał w Warszawie 28 października 1919 arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski. W 1921 Benedykt XV mianował go arcybiskupem Mediolanu i kardynałem prezbiterem kościoła S.Martini ai Monti.
Kapelusz kardynalski uzyskał zaledwie 5 miesięcy przed wyborem na papieża 19 lipca 1921.
Po śmierci Benedykta XV zebrało się konklawe, przez które w dniu 6 lutego 1922 został wybrany na papieża, przyjął wówczas imię Piusa XI.
Pierwsze słowa wybranego wówczas papieża brzmiały: "Nie trzeba, aby powiadano, że odmawiam pochylenia się przed Bożą wolą ani że nie chcę brzemienia, które ma ciążyć na moich barkach, lub że nie doceniam znaczenia głosów moich współbraci. I dlatego, pomimo mojej niegodności, której mam głęboką świadomość, przyjmuję."
Po koronowaniu udzielił błogosławieństwa urbi et orbi z loggi bazyliki św. Piotra. Błogosławieństwo po raz ostatni udzielone było w 1870.
Papież Pius XI w 1922 nakazał, aby konklawe rozpoczynało się po upływie 15–18 dni od śmierci papieża. Miało to umożliwić przybycie na konklawe kardynałom zamorskim.
Doprowadził do podpisania 11 lutego 1929 konkordatu z Włochami - tzw. układu laterańskiego na mocy którego utworzone zostało Państwo Watykańskie. Uznał Rzym za stolicę państwa włoskiego. W związku z powyższymi wydarzeniami nazywany jest Papieżem Pojednania.
Pius XI 11 grudnia 1925 ogłosił encyklikę Quas primas, którą ustanowił Święto Chrystusa Króla z jego własnym Officjum i Mszą św. Przyczynił się do rozwinięcia idei pierwszych piątków miesiąca jako zadośćuczynienia Sercu Jezusa za grzechy ludzkości. W 1937 roku powołał Papieską Akademię Nauk.
Pius XI w latach 1925-1926 utworzył Muzeum Misyjno-Etnologiczne które na początku zajmowało dwa piętra w Pałacu na Lateranie. Uroczysta inauguracja muzeum nastąpiła 21 grudnia 1927 r.
W 1928 potępił fałszywie pojmowany ekumenizm w encyklice Mortalium Animos, gdzie stanowczo przeciwstawił się promowaniu jedności z Kościołami chrześcijańskimi, które nie pozostawały w łączności doktrynalnej z Kościołem katolickim.
Napiętnował ideologię hitleryzmu w encyklice Mit brennender Sorge z 14 marca 1937 zaś w encyklice Divini Redemptoris ogłoszonej 19 marca 1937 potępił antyreligijny charakter komunizmu.
Pius XI zmarł w Watykanie (10 lutego o 5:31) i został pochowany w bazylice św. Piotra. Francuski kardynał Eugene Tisserant 11 lutego, dobę po śmierci papieża ogłosił sensacyjną wiadomość, że wieczorem przed śmiercią papież dostał zastrzyk od doktora Francesco Petacciego (którego córka była kochanką Benito Mussoliniego). W rezultacie papież zmarł podobno przed wygłoszeniem następnego dnia oficjalnego przemówienia potępiającego faszystów i antysemityzm. Byłaby to przemowa skierowana do ludu i kardynałów; została jednak zniszczona zaraz po śmierci papieża jak większość dokumentów papieskich. Policja przeszukiwała po latach archiwa watykańskie, ale dokumentu takiego nie znaleziono. Jednak jest to uznawane za pogłoskę, iż papież miałby zostać zamordowany. Ten sam kardynał miał na pogrzebie Piusa XI szeptać Zabili go, zabili!.
Zgodnie z decyzją Benedykta XVI 18 września 2006 r. otwarto dla badaczy tajne watykańskie archiwum, dotyczące 17-letniego pontyfikatu Piusa XI. Otwarcie tego archiwum było także pragnieniem zmarłego półtora roku wcześniej Jana Pawła II.
Już przed samym otwarciem do Watykanu zgłosiło się około 50 naukowców z całego świata, oraz jeden nastolatek z Polski. Historyków badających okres od 1922 do 1939 roku najbardziej zainteresowała postawa Stolicy Apostolskiej względem rosnących przed wybuchem II wojny światowej postaw antysemickich i faszystowskich, głównie w Niemczech i we Włoszech.
Opracowywanie 30 teczek z czasów panowania Piusa XI na papieskim tronie trwało niemal 21 lat. Wśród zebranych materiałów archiwalnych znajdują się m.in.: prywatne listy papieża, a także jego oficjalne korespondencje, encykliki i pisma.
Związki z Polską
25 kwietnia 1918 mianowany przez Benedykta XV Wizytatorem Apostolskim na Polskę.
9 lutego 1919 bierze udział w otwarciu pierwszego Sejmu Ustawodawczego
od 6 czerwca 1919 do 4 czerwca 1921 - pierwszy Nuncjusz Apostolski w niepodległej Polsce a święceń biskupich w archikatedrze warszawskiej udzielił mu 28 października 1919 kardynał Aleksander Kakowski, przez co Pius XI sam nazywał siebie polskim biskupem.
1920 - jako jedyny (oprócz przedstawiciela Turcji) dyplomata nie opuścił zagrożonej przez bolszewików Warszawy
1921 - Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa
22 stycznia 1921 - odznaczony przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego Orderem Orła Białego
1923 - zatwierdził i rozszerzył na całą Polskę święto Matki Bożej Królowej Polski, wyznaczając jego datę na 3 maja
10 lutego 1925 zawarł konkordat z Polską
28 października 1925 bullą Vixdum Poloniae powołał w Polsce nowe metropolie i diecezje
w 1926 prymasem Polski został August Hlond
17 kwietnia 1938 dokonał kanonizacji błogosławionego Andrzeja Boboli.
z jego polecenia w Grotach Watykańskich (miejscu pochówku papieży) znajduje się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej a na ścianach kaplicy papieskiej w Castel Gandolfo sceny z dziejów Polski m.in. Cud nad Wisłą.
Po wyborze na papieża do polskich kardynałów powiedział: Podziwiam Polaków i kocham i nadal miłować będę drogą Polskę i modlić się za nią nie przestanę (Źródło: Papież Pius XI kocha i zna Polskę s. 7. Lublin 1932)
Jako Wizytator Apostolski objeżdżając Polskę, w Chełmie 15 września 1918 powiedział m. in. Przybyłem tu do Was, aby pocieszyć Was imieniem Ojca Świętego i udzielić wszystkim błogosławieństwa apostolskiego, które sprawi, że da Bóg, niedługo dźwignie się Wasza Polska - Ojczyzna, a w niej wolny szlachetny Naród Polski nie będzie więcej prześladowany za swoje przekonania katolickie.( Źródło: Papież Pius XI kocha i zna Polskę s 4. Lublin 1932)
W czasie przyjęcia pątników polskich, zaraz po koronacji, 22 maja 1922 wyraża swoje uczucie szczególniejszej miłości ku Polsce: Nigdy nie ujdą nam z pamięci te chwile, które razem z wami przeżyliśmy, a które rzecznik wasz z taką czcią i tak serdecznie przypominał, i cieszymy się, że wśród was byliśmy jako jeden z was, jako Polak między Polakami. (Źródło: M. Sopoćko. 15 lat rządów Piusa XI s.17)
Do pielgrzymki nauczycielskiej, przybyłej z Polski na Wielkanoc, między innymi mówi tak: Przypominacie mi Polskę, przypominacie mi waszą i naszą ojczyznę, gdyż poniekąd jestem w prawie powiedzieć, iż posiadam obywatelstwo polskie, gdyż tam narodziło się moje biskupstwo, tam byłem konsekrowany, tam zadzierzgnąłem węzły nie tylko miłe uczuciu, lecz spajające mnie wspólnotą duchową z Polską. Przybędą tu pielgrzymki liczne i różne, które wyniosłem z Polski, z tej Polski, co ma za wieczną dewizę: Polonia semper fidelis". (Źródło: M. Pachucki. Papież Pius XI s.68 Warszawa 1931)
Natomiast w mowie do młodzieży polskiej 11 kwietnia 1925 roku Pius XI powiedział: Pragnęliśmy bardzo móc mówić do Was w Waszym języku i mieć wymowę Waszego Skargi, aby wyrazić wszystkie myśli i uczucia jakie obecność Wasza wzbudza w Naszem sercu.(...)Przybyliście pierwsi jako przedstawiciele tej Polski, z którą serce nasze związane jest szczególniejszem uczuciem, bo naród Wasz miał zawsze pełne chwały i uczucia stosunki z Rzymem. - Streścić je można w tych słowach, że Rzym był dla narodu polskiego sztandarem i podporą, pociechą w cierpieniach i zwiastunem zmartwychwstania.(...)Do łask wyjątkowych, jakie Opatrzność Boża dała Nam w życiu, zaliczmy to zrządzenie Boże, że mogliśmy czas dłuższy przebyć w Polsce, że mieliśmy sposobność poznać osobiście poznać Warszawę i Wilno, Kalisz i Lwów, Kraków i Lublin i tyle innych miejscowości Waszej i Naszej Polski drogiej. Lat spędzonych w Polsce nie zapomnimy do Naszej śmierci. Bo i My obywatelem jesteśmy Polski! Raz już mieliśmy sposobność to powiedzieć, a słowa tego nie tylko nie cofamy, lecz owszem, ponownie stwierdzamy je dzisiaj. Jesteśmy obywatelem Polski przez duchowe narodziny Nasze, kiedyśmy brali sakrę biskupią w katedrze warszawskiej przez posługę Eminencji Kardynała Arcybiskupa i Jego Braci Współkonsekratorów, najstarszych Przedstawicieli Episkopatu polskiego, w obecności całego tego Episkopatu i tych wszystkich, którzy w tej stolicy reprezentowali życie państwowe i społeczne, sprawiedliwość, naukę, dobroczynność. (Źródło: "Mowa Ojca Świętego Piusa XI wypowiedziana do młodzieży polskiej dnia 11 kwietnia 1925 roku". Odbitka z czasopisma „Cześć Marji” miesięcznika Związku Sodalicyj Żeńskich Szkół Średnich w Polsce. Tarnów 1925)
